Gjeli i dedit është një ushqim që na ka shoqëruar gjithmonë në tavolinat tona. Gjelat e detit janë ngrënë për festa për qindra vjet. Por, si një zog nga Amerika u bë vakti kryesor i Krishtlindjeve për shumë vende të botës?
Më 25 dhjetor 1406, peshkopi i Salisbury-t u ul për darkën e tij të Krishtlindjes. Tani një burrë i moshuar, Richard Mitford kishte bërë një jetë të egër me ulje dhe ngritje dramatike, në një moment ai shërbeu si anëtar i lartë i familjes mbretërore të Richard II dhe në një moment tjetër, ai u burgos në Kullën e Londrës për tradhti. Por tani Mitford ishte në vitet e tij të fundit dhe duke kaluar një kohë të gëzuar.
Ushqimi ishte një çështje modeste sipas standardeve të zakonshme të peshkopit, ishin vetëm 97 persona të ftuar. Në tavolinë kishte ushqime aq ekstravagante mishi, saqë ishte pothuajse përmbajtja e një kopshti zoologjik të tërë. Kjo përfshinte gjysmë lopë, tre dele, 24 lepuj, një derr, gjysmë derri të egër, shtatë derrkucë, dy mjellma, dy gjela, katër rosa, 20 shapka dhe 10 kaposhë.
Atë vit, dita e Krishtlindjes binte të shtunën, një ditë adhurimi kur njerëzit teknikisht supozohej të hanin vetëm peshk. Kështu që Shkëlqesia e Tij urdhëroi edhe për disa nga këto. Gjithsej, të ftuarve u shërbyen 50 harenga të bardha, 50 harenga të kuqe, tre ngjala të mëdha, 200 midhje dhe 100 goca deti.
Në atë kohë, nuk kishte pirunë dhe njerëzit nuk kishin pjata individuale në një vakt. E para nuk ishte shfaqur ende në Angli dhe e dyta u shpik në shekullin e 17-të. Me vetëm thika dhe lugë në dispozicion, Mitford dhe të ftuarit e tij hëngrën gjithçka ose të prerë ose të grirë, në mënyrë që të mund të servirej në copa të rrumbullakosura buke të quajtura “llogore”.
Por kishte një lloj mishi që nuk përmbante vakti i Krishtlindjeve i Mitford-it, një copë shkëlqyese gjeldeti të pjekur. Në fakt, pjata nuk do të shfaqej në Angli deri disa dekada më vonë dhe u bë një pjatë klasike festive vetëm në fillim të shekullit të 20-të. Me gjithë botën e gjerë të mishrave të tjerë për të zgjedhur, si dominuan përfundimisht këta zogj të çuditshëm nga Meksika? Dhe cilat ushqime të lashta të Krishtlindjeve zëvendësuan ata?
Për shekuj me radhë, koka e derrit konsiderohej si mishi më festiv, madje ishte aq i adhuruar saqë madje këndoheshin këngë për të. Në familjet e pasura, melodia do të ishte interpretuar nga këngëtarët apo siç quheshin ndryshe në atë kohë, argëtues mesjetarë.
Gjeli i detit u bë ushqimi klasik festiv vetëm në fillim të shekullit të 20-të, përpara se disa nga vaktet e ngrëna për të festuar festën mund të përfshijnë ushqime si pallua, dele, lepur, mjellmë dhe rosë. Por gjithçka ndryshoi pasi një burrë u kthye në Angli nga Meksika në vitin 1526, duke sjellë me vete gjashtë shpendë të mëdhenj nga tregtarët amerikanë vendas, William Strickland.
Ata kishin rrathë lëkure lëkundëse që rridhnin mbi sqepat e tyre si çorape të kuqe dhe pëlqenin të luanin me bishtin e tyre të hapur, ata ishin gjela deti. Dhe kur anija e tij u ankorua përfundimisht në Bristol, ai ua shiti banorëve vendas për dy denarë secili. Për shekuj më pas, gjeli i detit ishte një element i rëndësishëm i një feste të Krishtlindjeve të shtresës së lartë, deri në vitet 1930 kur ata kaluan në format e tjera të mishit për t’u bërë pjesë e rezistencës së një pjekjeje thelbësore të Krishtlindjeve.
Rikujtojmë se, para pak ditësh në emisionin “Live from Tirana” ishte e ftuar në studio kuzhinierja e njohur Zonja Tefta Pajenga. Sa i përket gjelit të detit e cila është “zemra” e tryezës, vlen të theksojmë se është pak i sikletshëm për t’u gatuar. Zonja Tefta për këtë arsye na dha disa këshilla për të pasur një gjel perfekt në tryezat tona familjare natën e Vitit të Ri.
