Nuk e di nëse ju ka takuar në jetë të njihni një kumarxhi, nga ata të regjurit, ata të sëmurët, të cilët shesin çdo gjë që zotërojnë për adrenalinën e të luajturit më shumë se arritja e të fituarit; ata që hedhin poshtë çdo gjë, punën, familjen, miqtë më të ngushtë, veten vetëm për këtë ‘lojë’. Mua më ka ndodhur një herë…jo shumë vite më parë. Sa herë e kujtoj tronditem njësoj si ato muaj kur mundohesha me timen të ndihmoja një mik e koleg të kuptonte ç’po bënte. Nga “Krokodili & Kumarxhiu” kuptova se nuk mund të ndihmosh një kumarxhi, aq më pak ta shpëtosh atë.
Librin e bleu im bir për time motër në panairin e librit të Nëntorit të vitit të kaluar në Tiranë në qoshkën e katit të dytë të Pallatit të Kongreseve të shtëpisë botuese ‘Berk’. Në pushimet verore të këtij viti ajo e kish marrë me vete dhe duke përfituar nga orët boshe të plazhit e lexova.
Dy novelat, të cilësuara si më teatralet dhe sarkastiket të Dostojevskit, qenë përkthyer më 1978 nga një i dënuar politik në Burgun e Burrelit prej Z. Naim Saiti në gegënisht. Tregimi i shkurtër “Krokodili” një satirë për pushtetin vinte për herë të parë për lexuesin në gjuhën shqipe. Ndërsa “Kumarxhiu” ishte përpjekja e vetë autorit – kumarxhi për vete – për ta shitur e për të larë borxhet, dhe është një rrëfim argëtues dhe tronditës në të njëjtën kohë.
Botuar për herë të parë në 1865 në revistën “Epokha” libri parapriu kryeveprat botërore “Krim dhe Ndëshkim”, “Idioti” (1869) dhe “Vellëzrit Karamazov” (1880). Të shumtë janë ata që e konsiderojnë autorin si një nga më të mëdhenjtë e të gjitha kohërave, një njeri që i kalon përmasat e shkrimtarit e që shihet si teolog dhe filozof në të njëjtën kohë.
Sa herë dëgjon aksiomën shkruaj për atë që di të vjen në mendje pikërisht ky libër. Edhe pse ai shkruan në vetë të parë si personazhi; Ivanoviçi, duke njohur historinë pas librit të gjithë e dinë që sfumaturat e personazhit janë në fakt të vetë autorit. Sepse në fakt historia mbas “Kumarxhiut” është po aq interesante sa libri vetë.
Për shkak të borxheve prej kumarit që Dostojevski kish, botuesi i tij Stelovski i dha atij 30 ditë për të shkruar diçka të re ose do të humbiste të gjitha të drejtat e punës së tij si shkrimtar. Për t’ia dalë, ai punësoi një daktilografe, Ana Grigorieva Snitkina, një vashë 25 vite më e re se ai e cila më vonë do të bëhej e shoqja. Libri gjithaq është shkruar në një periudhë të vështirë emocionale të autorit i cili dy vite më parë kish humbur gruan e tij të parë Maria nga turbekulozi, ndërkohë që ai e tradhëtonte të shoqen me Polina Suslova; Polina e librit është gjithashtu Polina e jetës reale – dhe markezi francez është, shumë mendojnë, burri për të cilin ajo e la Dostojevksin.
Mbas përfundimit të librit, edhe pse u shkruajt në kohë, shkrimtari nuk arriti të gjente botuesin e tij. E dorëzoi librin në polici – dhe kaloi 4 vitet e ardhshme në arrati i ndjekur nga ata që i kishin dhënë para hua.
Historia tipike dhe universale e të ndjekurit të parave në mënyrat më të gabuara flet fort njësoj si atëhere kur pa për herë të parë dritën e diellit, një shekull e gjysmë më parë.
“Që të shkruash bukur, duhet të kesh vuajtur shumë” shkruan[te] autori (Karyakin, 1971).
Dhe bukur ka shkruar, sepse vuajtjet e tij ishin të pa-përshkrueshme, qofshin këto fizike apo shpirtërore. Ishte kjo vuajtje që i dha shkrimeve të tij një natyrë të rrallë, gati gati të pa-përsëritshme e të pakrahasueshme, kryevepra të pashlyeshme të cilat kanë rritur breza, breza që i janë përgjithmonë mirënjohës autorit.
